اشكالات این نمودار­ها و عدم كارآیی آنها در پروژه­های بزرگ، مدیران را به فكر استفاده از تكنیك­ها و فنون دیگری از جمله روش مسیر بحرانی و فن ارزشیابی و بازنگری برنامه انداخت.[3]
در دهه 1950 میلادی گروهی از دانشمندان رشته تحقیق در عملیات(Operation Research) به فكر ایجاد روشی برای برنامه­ریزی پروژه­ها افتادند. آنها تكنیكی را به عنوان طولانی­ترین مسیر غیر قابل كاهش رویداد­ها، برای اجرای پروژه تعمیرات اساسی یك نیروگاه برق ابداع نمودند. این تكینك بعد­ها به عنوان تكینیك ترتیب اصلی نامیده شد؛ که شباهت بسیار زیادی به روش­های CPM و (Program Evaluation and Review Technique)PERT داشت. ولی این روش هرگز به صورت رسمی چاپ و منتشر نشد. تقریبا همزمان با این رویداد(1957)، شركت تولیدی دوپان، یك گروه تحقیقاتی را مأمور بررسی روش كاربرد­های جدید مدیریت در امور مهندسی شركت نمود. این گروه بعد­ها با دكتر جان ماچلی از مركز پژوهش­های علمی شركت یونیواك و مهندس كلی، از شركت رمینگتون تكمیل شد. این گروه موفق به ابداع روش CPM شد.
این روش برای اولین بار در پروژه ساخت یك كارخانه برای شركت دوپان به‌كار گرفته شد. پس از آن شركت دوپان برای تعمیرات اساسی، در یكی از كارخانجات خود كه دارای سیستم تولیدی پیوسته بود، از CPM استفاده كرد. برای انجام تعمیرات باید این خط تولید متوقف می­شد؛ بنابراین هرگونه اقدام و ابتكاری كه در كاهش زمان تعمیرات می­توانست مؤثر باشد، كمك مهمی به شركت می­كرد. با استفاده از روش CPM زمان كل تعمیرات از 125 ساعت به 93 ساعت و در دوره­های بعدی به 74 ساعت کاهش پیدا کرد.[4]
اساس روش CPM :
 
همان‌طور كه ذكر شد، روش­های گوناگونی برای تحلیل، برنامه­ریزی، زمان‌بندی و كنترل پروژه ابداع شده­اند؛ كه روش نمودار میله­ای و روش­های تحلیل شبكه از جمله رایج‌ترین آنها هستند. روش­های تحلیل شبكه؛ كه در آنها از نمودارهای شبكه استفاده می­شود، برای جبران تقاط ضعف عمده نمودار­های میله­ای ابداع شده­اند. اساس این روش­ها عموما بر نظریه گراف مبتنی است. روش CPM نیز جزء روش­های تحلیل شبكه است.
 
یك شبكه، تصویری از پروژه است كه فعالیت­های پروژه و روابط میان آنها را نشان می­دهد. شبكه مانند قلب در كالبد روش­های تحلیل شبكه است. مدیر پروژه، كارشناسان، پیمانكاران و واحد­های سهیم در اجرای پروژه، با در اختیار داشتن شبكه، می­توانند تصورات و فرضیات قبلی خود درباره فعالیت­های پروژه و روابط میان آنها را به طور عینی بررسی كرده و آنها را اصلاح نمایند. برای ترسیم شبكه كه در واقع تصویر عینی روابط فعالیت‌های پروژه است، باید روابط میان فعالیت­های پروژه را تعریف و تعیین كرد.[5]
 
در هر شبكه حداقل یك راه(از اولین واقعه شبكه شروع و تا آخرین واقعه پروژه) وجود دارد؛ كه شامل طولانی­ترین زمان است. به این مسیر یا راه، مسیر بحرانی گفته می­شود. رویداد­های بحرانی در یك شبكه، رویدادهایی هستند كه دارای كمترین شناوری‌(كه معمولا صفر است)، هستند؛ یعنی تفاضل بین زودترین و دیرترین تاریخ وقوع(شناوری) این رویداد­ها، صفر است. مسیر بحرانی نیز مسیری است كه از آغاز تا پایان همواره از رویداد­های بحرانی عبور می­كند.[6]
 
مسیر بحرانی در واقع، وقت­گیرترین توالی رخداد­ها و فعالیت­های لازم برای تكمیل پروژه است؛[7] که مدت اجرای پروژه نیز برابر طول مسیر بحرانی است.[8]
در روش مسیر بحرانی با استفاده و توجّه كامل به مدت زمان، ارتباطات، وابستگی­ها و توالی فعالیت­ها، زود­ترین و دیرترین زمان شروع و خاتمه هر فعالیت، به طور قطعی، تعیین و مشخص می­شود. توجه اصلی این روش روی محاسبه زمان­های شناوری(فرجه) و میزان انعطاف در زمان اجرای فعالیت­ها است.[9]
 
موارد استفاده از CPM
 
قبل از اینكه مشخص شود كه روش CPM با چه پروژه­هایی تناسب دارد، باید فعالیت­ها را با توجه به احتمال اجرا و زمان اجرای آنها، تقسیم‌بندی كرد.
 
در یك پروژه، تعدادی از فعالیت­ها هستند كه در زمان برنامه­ریزی(قبل از اجرا) مشخص است که به طور قطعی و مسلم انجام خواهند شد؛ كه به آنها "فعالیت‌های قطعی" می­گویند. ولی ممكن است اموری وجود داشته باشند، كه انجام آنها الزامی ­شود و یا ممكن است كه احتیاجی به انجام آنها نباشد. برای مثال در پروژه تعمیرات اساسی كارخانه، قبل از توقف ماشین­ها و بازرسی قطعات، نمی­توان گفت كه آنها احتیاج به تعویض دارند یا خیر، به چنین فعالیت­هایی كه انجام آنها قطعی نباشد؛ "فعالیت­های احتمالی" می‌گویند. همچنین از نظر طول زمان اجرای یك فعالیت نیز فعالیت­ها را می­توان به دو گروه: فعالیت­های دارای زمان معین و فعالیت­های دارای زمان احتمالی تقسیم­بندی كرد. فعالیت­های دارای زمان احتمالی، برخلاف فعالیت­های دارای زمان معیّن، زمان اجرای آنها ثابت نیست و این زمان نسبت به حد متوسط برآوردها، انحراف زیادی دارد. مثلا در فصول بارندگی و در مناطق پرباران، فعالیت‌های جاده­سازی، به علت بارندگی، دارای زمان احتمالی هستند.
 
برای پروژه­های فاقد فعالیت­ها و زمان­های احتمالی، روش CPM مناسب است. همچنین برای پروژه­های فاقد فعالیت­های احتمالی، ولی دارای زمان­های احتمالی، روش PERT مناسب است. برای پروژه­های دارای فعالیت­های احتمالی كاربرد GERT مناسب­تر است.[10]
دو روش PERTو CPM دارای اختلافات عمده با همدیگر نیستند، بلكه فقط روش محاسبه مدت زمان انجام فعالیت­ها در این دو متفاوت است. در برآورد مدت زمان فعالیت­ها در روش PERT از متوسط زمان مورد انتظار و در CPM از محتمل‌ترین زمان ممكن استفاده می­شود.[11]
امروزه با كاربرد روش­هایی مانند PERT و CPM، علاوه بر محاسبات زمانی، مسائلی، نظیر تخصیص و تسطیح منابعی مانند هزینه نیروی انسانی و تجهیزات و موازنه هزینه و زمان، قابل حل هستند.[12]
[1]. رضائیان، علی؛ اصول مدیریت، تهران، سمت، 1376، چاپ هشتم، ص86.
[2]. همان، ص113.
[3]. حاج‌شیرمحمدی، علی؛ مدیریت و كنترل پروژه، اصفهان، انتشارت جهاد دانشگاهی، 1378، چاپ اول، ص22.
[4]. حاج‌شیرمحمدی، علی؛ ص23-22.
[5]. نادری‌پور، محمود؛ برنامه‌ریزی و كنترل پروژه، تهران، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی كشور، 1379، چاپ چهارم، ص114- 105.
[6]. حاج شیر محمدی؛ ص106- 104.
[7]. رابینز، استیفن‌پی‌دی و ‌سنزو، دیوید ای؛ مبانی مدیریت، سیدمحمد اعرابی و محمدعلی حمیدرفیعی، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1379، چاپ اول، ص 115.
[8]. نادری‌پور، محمود؛ ص189.
[9]. انستیتیو مدیریت پروژه آمریكا، دانش مدیریت پروژه، حمید آلادپوش، مركز فرهنگی-انتشاراتی حامی، 1380، چاپ دوم، ص103.
[10]. حاج شیر محمدی؛ ص41- 38.
[11]. انستیتیو مدیریت پروژه آمریكا؛ چاپ دوم، ص154-153.
[12]. حاج‌شیرمحمدی علی؛ ص25.

 

برگرفته از سایت :       /http://www.pajoohe.com